W sercu Kujaw, zaledwie 10 kilometrów na północny wschód od Janowca Wielkopolskiego, leży niewielka, ale niezwykle urokliwa wieś Świątkowo. Jej wyjątkowy charakter tworzą nie tylko malownicze krajobrazy, ale przede wszystkim unikatowe zabudowania z lat 30. XX wieku – tzw. poniatówki.
Te charakterystyczne drewniane domy powstały w 1935 roku jako część szeroko zakrojonej reformy rolnej, prowadzonej w okresie międzywojennym przez państwo polskie. Ich nazwa pochodzi od Juliusza Poniatowskiego – ówczesnego ministra rolnictwa, sześciokrotnie pełniącego tę funkcję i będącego gorącym orędownikiem poprawy sytuacji polskiej wsi. To z jego inicjatywy ruszyła akcja osadnicza, w ramach której nowym gospodarzom przydzielano ziemię oraz budynki mieszkalne i gospodarskie w jednolitym stylu.
„Poniatówki” to domy stylizowane na tradycyjne budownictwo góralskie – z charakterystycznym łamanym dachem, malowniczym okapem oraz ozdobnym gankiem. Zbudowane zostały z wysokiej jakości drewna świerkowego, co zapewniło im wyjątkową trwałość – wiele z nich przetrwało w niemal niezmienionej formie do dziś. Do Świątkowa elementy konstrukcyjne dostarczano koleją z okolic Krakowa, a następnie montowano na miejscu, wykorzystując tzw. konstrukcję skipową.
Każde z gospodarstw składało się z trzech obiektów – domu mieszkalnego, stodoły i obory – wszystkie wzniesione według tego samego projektu. Sam dom oferował sześć pomieszczeń: sień, kuchnię, dwa pokoje, spiżarnię oraz poddasze. Były to przemyślane, funkcjonalne rozwiązania, odpowiadające ówczesnym potrzebom rodzin chłopskich.
Budowa „poniatówek” była odpowiedzią na poważne problemy społeczne, z jakimi zmagała się II Rzeczpospolita. Wieś polska cierpiała na przeludnienie i tzw. „głód ziemi”. Nierówna struktura własności gruntów – gdzie 45% ziemi należało do zaledwie 0,5% właścicieli – prowadziła do napięć społecznych i protestów, takich jak te, które miały miejsce m.in. w pobliskiej Cerekwicy. Reforma rolna i towarzyszące jej programy osadnicze miały na celu złagodzenie tych problemów oraz umożliwienie rodzinom wiejskim prowadzenia samodzielnych gospodarstw.
Dziś w Świątkowie nadal stoi 24 „poniatówki”, z których większość zachowała się w stanie bliskim pierwotnemu. Są one nie tylko cennym przykładem architektury międzywojennej, ale też żywym świadectwem ważnego etapu w historii polskiej wsi. Mimo upływu lat domy te wciąż tętnią życiem – są zamieszkałe, zadbane i otoczone szacunkiem mieszkańców.
Świątkowo pozostaje jednym z najlepiej zachowanych przykładów realizacji idei nowoczesnego osadnictwa agrarnego w II Rzeczypospolitej. „Poniatówki” to nie tylko budynki – to symbol społecznej przemiany, wiary w lepszą przyszłość i niezwykłej dbałości o estetykę w architekturze wiejskiej.
źródło informacji: samorząd.gov.pl
fot. Goniec Pałucki
